Меѓународниот ден за борба против ракот кај децата, кој се одбележува на 15 февруари, е глобална кампања за подигнување на свеста за детскиот рак и за изразување поддршка на децата и адолесцентите со рак, преживеаните и нивните семејства.
Кога станува збор за малигните заболувања кај децата, секоја година на повеќе од 400.000 деца и адолесценти до 20 години им се дијагностицира рак. Стапката на преживување зависи од регионот – во повеќето земји со високи приходи е 80%, додека во земјите со низок и среден приход е само 20%.
Целта на глобалната иницијатива за детски рак на Светската здравствена организација е да се елиминираат сите болки и страдања кај децата кои се борат со ракот и да се постигне најмалку 60% преживување за сите деца на кои им е дијагностициран рак ширум светот до 2030 година.
Кога е рано дијагностициран, ракот е поверојатно да одговори на ефективен третман и да резултира со поголема веројатност за преживување, а често и поевтин и помалку интензивен третман. Може да се направат значителни подобрувања во животот на децата заболени од рак со рано откривање на ракот и избегнување одложувања во грижата. Правилната дијагноза е од суштинско значење за лекувањето на децата заболени од рак бидејќи секој карцином бара специфичен режим на третман кој може да вклучува операција, радиотерапија и хемотерапија.
Малигни заболувања кај децата – причини
Кај возрасните, факторите на ризик за малигни заболувања се поврзани со начинот на живот, како што се пушење, прекумерна тежина, недоволно вежбање, нездрава исхрана и консумирање алкохол. Но, се смета дека факторите на ризик од начинот на живот обично се потребни многу години за да влијаат на ризикот од појава на рак и не играат голема улога во детскиот рак.
Некои деца наследуваат промени на ДНК (мутации) од нивните родители кои го зголемуваат ризикот од одредени видови на рак. Овие промени се присутни во секоја клетка од телото на детето и често може да се тестираат во ДНК на крвни зрнца или други телесни клетки. Некои од овие промени на ДНК се поврзани само со зголемен ризик од рак, додека други може да предизвикаат синдроми кои вклучуваат други здравствени или развојни проблеми.
Сепак, повеќето видови на рак во детството не се предизвикани од наследни промени на ДНК, туку се резултат на промени во ДНК кои се случуваат рано во животот на детето, понекогаш дури и пред раѓањето. Секој пат кога клетката се дели на две нови клетки, таа мора да ја копира нејзината ДНК. Овој процес не е совршен, а понекогаш се случуваат грешки, особено кога клетките рапидно растат. Овој тип на генска мутација може да се случи во секое време од животот и се нарекува стекната мутација. Стекнатите мутации се само во клетките на ракот и не можат да се пренесат на потомството.
Понекогаш се познати причините за генските промени кај одредени видови на рак кај возрасни, како што се хемикалиите кои предизвикуваат рак во чадот од цигарите. Сепак, причините за промените на ДНК кај повеќето детски карциноми се непознати. Некои може да имаат надворешни причини како што е изложеност на радијација, а други може да имаат причини кои сè уште не се пронајдени. Сепак, многу веројатно се резултат на случајни настани кои понекогаш се случуваат во клетката, без надворешна причина.
Јонизирачкото зрачење може да доведе до развој на леукемија и други видови на рак кај децата и адолесцентите. Децата и адолесцентите изложени на радијација од атомските бомби фрлени на Јапонија за време на Втората светска војна имале зголемен ризик од леукемија, а децата изложени на радијација од несреќата во нуклеарната централа во Чернобил имале зголемен ризик од рак на тироидната жлезда.
Изложеноста на родителите на јонизирачко зрачење е исто така можен фактор на ризик за развој на рак кај нивните идни потомци. Откриено е дека децата чии мајки биле снимени со рендген за време на бременоста (деца кои биле изложени пред раѓањето) и децата изложени на зрачење од КТ скенови имаат малку зголемен ризик од леукемија и тумори на мозокот.
Неколку други фактори на животната средина се исто така поврзани со детскиот рак. За некои видови на детска леукемија (особено акутна лимфобластична леукемија), опишани се асоцијации со:
- таткото пуши
- изложеност на одредени пестициди кои се користат во и околу куќата
- изложеност на пестициди од страна на родителите на работното место
- растворувачи, органски хемикалии кои се наоѓаат во некои производи за домаќинството
- загадување на воздухот.
Студиите за тумори на мозокот во детството сугерираат поврзаност со изложеноста на пестициди во и околу домот и мајчината потрошувачка на суво месо.
Симптоми на малигни заболувања кај децата и најчести заболувања
Видовите на рак кои најчесто се забележуваат кај децата се разликуваат од оние кај возрасните. Другите видови на рак се ретки кај децата, но понекогаш се појавуваат. Во продолжение дознајте ги најчестите малигни заболувања кај децата.
Леукемија
Леукемиите, кои се малигни заболувања на коскената срцевина и крвта, се најчестите карциноми во детството. Тие сочинуваат околу 28% од сите видови на рак кај децата. Најчести типови кај децата се акутната лимфоцитна леукемија (ALL) и акутна миелоидна леукемија (AML). Овие леукемии можат да предизвикаат:
- болки во коските и зглобовите
- замор
- слабост
- бледа кожа
- крварење или модринки
- треска
- губење на тежина
- други симптоми.
Акутните леукемии можат брзо да растат, па затоа треба да се лекуваат (обично со хемотерапија) што е можно поскоро.
Тумори на мозокот и ‘рбетниот мозок
Туморите на мозокот и ‘рбетниот мозок се вториот најчест карцином кај децата, со околу 26% од случаите на рак кај децата. Постојат многу видови, а третманот и прогнозата за секој од нив се различни.
Повеќето тумори на мозокот кај децата започнуваат во долните делови на мозокот, како што се малиот мозок или мозочното стебло. Тие можат да предизвикаат:
- главоболки
- гадење
- повраќање
- заматен или двоен вид
- вртоглавица
- напади
- проблеми со одење или ракување со предмети
- други симптоми.
Туморите на ‘рбетниот мозок се многу поретки од туморите на мозокот и кај децата и кај возрасните.
Невробластом
Невробластомот започнува во раните нервни клетки кои се наоѓаат во ембрионот или фетусот во развој. Околу 6% од детските канцери се невробластоми. Овој тип на рак се развива кај доенчиња и мали деца. Ретко е кај деца постари од 10 години. Туморот може да започне секаде, но најчесто започнува во стомакот каде што се забележува како оток. Може да предизвика и други симптоми, како што се болки во коските и треска.
Вилмсов тумор
Вилмсовиот тумор (исто така наречен нефробластом) започнува во еден или, ретко, во двата бубрези. Најчесто се среќава кај деца на возраст од околу 3-4 години, а невообичаено е кај постарите деца и кај возрасните. Може да се појави како оток или грутка во абдоменот. Понекогаш детето може да има други симптоми, како што се треска, болка, гадење или слаб апетит. Вилмсовиот тумор сочинува околу 5% од детските канцери.
Лимфом (Hodgkin и non-Hodgkin)
Лимфомите започнуваат во клетките на имунолошкиот систем наречени лимфоцити. Овие видови на рак најчесто започнуваат во лимфните јазли или во други лимфни ткива, како што се крајниците или тимусот. Тие исто така можат да влијаат на коскената срцевина и други органи. Симптомите зависат од тоа каде започнува ракот и може да вклучуваат:
- губење на тежина
- треска
- потење
- замор
- отечени лимфни јазли под кожата на вратот, пазувите или препоните.
Двата главни типа на лимфом се Hodgkin лимфом и non-Hodgkin лимфом. Двата вида се јавуваат кај деца и кај возрасни.
Hodgkin лимфом сочинува околу 3% од случаите на рак во детството. Сепак, тоа е почеста во раната зрелост (обично кај луѓе во нивните 20-ти) и доцна зрелост (по 55-годишна возраст). Ретко е кај деца на возраст под пет години. Овој тип на рак е многу сличен кај децата и кај возрасните, вклучувајќи ги и видовите на третмани кои најдобро функционираат.
Non-Hodgkin лимфом сочинува околу 5% од детските канцери. Поверојатно е да се појави кај помали деца со Hodgkin лимфом, но сепак е редок кај деца на возраст под три години. Најчестите типови на non-Hodgkin лимфом кај децата се разликуваат од оние кај возрасните. Овие видови на рак често се брзо растечки и бараат интензивен третман, но тие исто така имаат тенденција да реагираат подобро на третман од повеќето non-Hodgkin лимфоми кај возрасните.
Rhabdomyosarcoma
Рабдомиосаркомот започнува во клетките кои вообичаено се развиваат во мускули. Овој тип на рак може да започне речиси насекаде во телото, вклучувајќи ја главата и вратот, препоните, стомакот, карлицата, рацете или нозете. Може да предизвика болка, оток (грутка) или и двете. Тоа е најчестиот тип на сарком на меките ткива кај децата. Сочинува околу 3% од случаите на рак кај децата.
Retinoblastoma
Ретинобластом е рак на окото. Сочинува околу 2% од случаите на рак кај децата. Обично се јавува кај деца на возраст од околу две години, а ретко се среќава кај деца постари од шест години. Ретинобластомите обично ги забележуваат родителите или лекарот, дека окото на детето изгледа необично. Инаку, кога светлината е насочена во окото на детето, зеницата изгледа црвена поради крвта во садовите во задниот дел на окото. Во око со ретинобластом, зеницата често се појавува бела или розова.
Рак на коските (osteosarcoma и Ewing’s sarcoma)
Карциномите кои започнуваат во коските најчесто се јавуваат кај постарите деца и тинејџерите, но тие можат да се развијат на која било возраст. Тие сочинуваат околу 3% од детските канцери.
Двата главни типа на примарни карциноми на коските кои се јавуваат кај децата се:
- Osteosarcoma – најчест е во тинејџерските години и обично се развива во области каде коската брзо расте, како што се краевите на коските на ногата или раката; често предизвикува болка во коските која се влошува ноќе или со активност; може да предизвика и оток во пределот околу коската
- Ewing’s sarcoma е редок вид на рак на коските; најчесто се наоѓа кај млади тинејџери, а најчестите места за почеток се карличната коска, ѕидот на градниот кош (како што се ребрата или лопатките на рамената) или средината на коските на нозете; симптомите може да вклучуваат болка во коските и оток.
