КАКО секоја година, и во 2022 година имаше фасцинантни научни откритија, а некои од нив ги презентиравме и на Кукурику.Мк.
Сега ќе наведеме само седум од најинтересните.
Вселенскиот телескоп James Webb започна со работа
Вселенскиот телескоп James Webb, резултат на соработка помеѓу три вселенски агенции, американската НАСА, Европската ЕСА и канадската CSA, беше лансиран на 25 декември 2021 година, со ракета Аријана од вселенскиот центар Куру на Европската вселенска агенција во Француска Гвајана.
На 24 јануари 2022 година, тој пристигнал на својата дестинација, во т.н Точката Лагранж, која се наоѓа на околу 1.500.000 километри од патеката на Земјата околу Сонцето. Во тој момент, гравитациите на Земјата и Сонцето се изедначуваат, така што Веб може да се одржува таму без да троши енергија. Се напојува со соларни панели долги околу 20 метри, а тежи повеќе од шест тони.
Развојот на Webb траеше околу 30 години и чинеше околу 10 милијарди долари. Тој е наследник на телескопот Hubble, кој е три пати поголем и околу 100 пати почувствителен. Веќе во јули ги испрати првите фотографии на кои јасно се гледа колку е супериорен во однос на сите слични телескопи.
Научниците очекуваат дека неговото огледало од 6,5 метри и камерите (вклучувајќи ја и инфрацрвената), кои се толку моќни што можат да снимат пчела на Месечината, ќе обезбедат увид во космичкиот период веднаш по Големата експлозија пред 13,8 милијарди години, како и природата на темната материја.
На пример, во август тој испрати слики кои покажаа како темната материја во античките галаксии стари околу 12 милијарди години делувала како гравитациона леќа со својата маса и го искривила погледот на најраната светлина во универзумот – позадинското микробрано зрачење за кое се смета дека е ехото на големата експлозија.
Тие сугерираат дека постоечките космолошки модели можеби ќе треба да се изменат. Webb направил и фасцинантно детални фотографии од Јупитер, Столбовите на создавањето и други познати вселенски објекти.
Овој телескоп треба да биде револуционерен за космологијата на многу начини:
1. Ќе гледа во минатото подалеку од било кога досега, што значи дека ќе ги открие најстарите галаксии и ѕвезди (една од оние што ги сними наводно формирана е само 200 милиони години по големата експозија);
2. ќе открие што ги запалило првите ѕвезди – раните галаксии или црните дупки;
3. ќе го мери составот на атмосферите на егзопланетите (веќе го откри деталниот состав на атмосферата на една планета);
4. ќе бара знаци на живот и поволни услови за живот;
5. ќе ја истражува хемијата и еволуцијата на галаксиите и ѕвездите;
6. ќе овозможи многу подетално истражување на Сончевиот систем;
7. ќе овозможи развој на нови технологии за уште поголеми телескопи во иднината.
Вештачката интелигенција на Google ја дешифрира структурата на речиси сите протеини на сите суштества
Програмата AlphaFold на DeepMind успеа да ја дешифрира 3Д структурата на околу 200 милиони протеини за нешто повеќе од една година, што значи речиси сите протеини на сите познати организми на Земјата. Овој потфат ќе има огромно значење за истражувањата во биологијата и медицината, бидејќи по него, одредувањето на обликот на кој било протеин ќе стане лесно како и пребарувањето во пребарувачот на Google.
Иако ДНК дава инструкции за градење синџири на амино киселини, предвидувањето како тие ќе комуницираат за да формираат 3Д облик на одреден протеин беше многу предизвикувачки до неодамна. Пред ерата AlphaFold, научниците затоа можеа да дешифрираат само дел од приближно 200 милиони протеини на организми познати на науката. Огромната датотека, која содржи повеќе од 20 терабајти информации, ќе биде достапна бесплатно во базата на податоци формирана од DeepMind, компанија на Google со седиште во Лондон.
Користејќи протеински структури создадени од AlphaFold, научниците можеа да предвидат интеракции помеѓу бактериските протеини и антибактериските соединенија. Ова значи дека овој тип на моделирање може да се користи за големи пребарувања за нови соединенија кои се насочени кон претходно нетаргетирани бактериски протеини. Ова треба да овозможи развој на антибиотици со досега невидени механизми на дејство, што е важно за решавање на кризата со отпорност на антибиотици. Сепак, првото истражување засновано на новата база на податоци покажува дека ќе треба да се развијат дополнителни алатки бидејќи моделите развиени од вештачката интелигенција сами по себе не се доволно точни за оваа намена.
Свинските органи оживеале и еден час по смртта
Тим од Универзитетот Yale, предводен од хрватскиот научник Ненад Шестан, успеал да оживее клетки во бројни витални органи на свињи дури и еден час откако биле евтаназирани. Срцата на свињите почнале да чукаат како раствор, кој научниците го нарекле OrganEx, поминувал низ нивните вени. Згора на тоа, телото на свињата дури реагирало на дразбите, иако научниците тврдат дека свињите не биле свесни.
Шестан и неговите колеги објаснуваат дека сакаат да ја зголемат понудата на човечки органи за трансплантација со тоа што ќе им овозможат на лекарите да добијат одржливи органи долго по смртта. Тие, исто така, се надеваат дека нивната технологија би можела да се искористи за да се спречи сериозно оштетување на срцето по катастрофален срцев удар или мозокот по голем мозочен удар.
Весникот поттикна шпекулации дека дефиницијата за смрт може да се промени или дека смртта може дури и да се излечи.
Минијатурен човечки мозок вграден во стаорец
Научниците од Стенфорд објавија дека купчиња човечки клетки, познати како „органоиди“, прераснале во милиони нови неврони и се споиле во нови нервни системи поврзани со оние на стаорците. Минијатурни структури слични на човечки мозок трансплантирани во стаорци поврзани со мозокот на стаорците, праќале сигнали и реагирале на дразбите од околината на мустаќите на стаорците, па дури и го менуваат нивното однесување.
Овие наоди треба да овозможат истражување на различни невродегенеративни и невропсихијатриски нарушувања во човечкиот мозок. Водачот на истражувањето Сергиу Паска, невронаучник од Стенфорд, објасни дека тој и неговите колеги трансплантирале човечки неврони на стаорци за да дознаат за биологијата која се наоѓа зад аутизмот, шизофренијата и другите развојни нарушувања.
Огромен напредок е постигнат во развојот на вештачката интелигенција
Во 2022 година беа претставени неколку фасцинантни успеси во развојот на вештачката интелигенција.
Во април 2022 година, компанијата OpenAI го претстави DALL-E 2, програма за длабоко учење GPT модифицирана за генерирање слики. Оваа програма е понапреден наследник на програмата DALL-E и е дизајнирана да генерира пореални слики со повисоки резолуции кои можат да комбинираат концепти, атрибути и стилови. Оваа програма создава фасцинантни слики врз основа на едноставни текстуални команди. Експертите веруваат дека може да ги замени напорните работни места во бројни професии од дизајнерски до архитектонски.
Во јуни 2022 година, инженерот на Google, Блејк Лемоин, предизвика јавен интерес за компјутерската програма за разговор LaMDA, на чиј развој и сам работел, со тоа што утврдил дека програмата станала чувствителна и размислувала како човечко суштество. Светот тогаш беше фасциниран од објавените транскрипти од разговорите на Лајмон со LaMDA.
На крајот на ноември, калифорниската компанија OpenAI го претстави четботот ChatGPT, чии фасцинантни способности предизвикаа голема возбуда во технолошкиот свет и започнаа шпекулации дека во рок од две години оваа вештачка интелигенција може да замени бројни професии од програмери, преку новинари, до наставници, и да го размрда или замени пребарувачот на Google.
Овој интелигентен софтвер работи така што на корисниците им поставува конкретно прашање и дава детален одговор. Доколку корисникот е заинтересиран за нешто повеќе, може да го продолжи разговорот поставувајќи дополнителни подпрашања. Меѓу другото, ботот може да си поставува прашања, да пишува поезија, сценарија, есеи, официјални писма, реклами, да објаснува некои сложени концепти, па дури и да програмира и да наоѓа грешки во кодовите.
Мистеријата за прстените на Сатурн конечно е решена
Прстените на Сатурн со децении ги фасцинираа љубителите на астрономијата и вселената. Но, до оваа година никој не можеше да објасни како настанале. Астрономите од MIT и UC-Berkeley претставија веродостоен модел кој ги објаснува не само прстените на планетата, туку и нејзините многубројни уникатни месечини и некои други интересни фактори во системот. Еден од примерите е големата наклонетост на орбитите на месечините на Сатурн во однос на рамнината во која Сатурн орбитира околу Сонцето.
Американскиот тим верува дека Сатурн некогаш имал ледена месечина наречена Chrysalis. Тој бил растргнат пред околу 160 милиони години од плимните гравитациски интеракции помеѓу Сатурн и неговата месечина Титан. Според оваа хипотеза, Сатурн проголтал до 99% од масата на Месечината, додека останатите 1% формирале прстени на гасниот џин.
Првото генетски модифицирано срце израснато во свиња пресадено на човек
Во јануари, смртно болен 57-годишен маж, кому му беше потребна трансплантација на срце, но не беше подобен за процедурата, стана првиот човек на кој му беше успешно пресадено свинско срце.
Ваквите ксенотранспланти (трансплантации од нечовечки извори) обично брзо се отфрлаат од човечкото тело, но во овој случај се користеше свинско срце со десет генски промени за да се намали ризикот да биде нападнат и отфрлен од човечкиот имунолошки систем. Срцето добро функционираше, но Дејвид Бенет на крајот умре два месеци по револуционерната процедура. Напредокот на оваа технологија несомнено ќе ја отвори вратата за употреба на повеќе трансплантации на животински органи за продолжување на човечките животи.
