Колапсот во доцното бронзено време ги уништи тогашните моќни царства и империи. И во исто време, историските записи сведочат за мистериозните воини кои го освоиле Медитеранот.
„Татко мој, тука (дојдоа) непријателски бродови; моите градови спалени и (тие) правеа зло во мојата земја. Зар татко ми не знае дека сите мои војници и коли се во земјата Hatti, а сите мои бродови во земјата на Lukka? Земјата е оставена сама на себе. Нека знае татко ми: седум непријателски бродови (кои дојдоа) овде ни нанесоа голема штета“, се вели во откриениот извадок од писмото на владетелот на Ugarit, град во денешна северна Сирија, кој го кралот моли кралот на Алашија за помош, околу 1170 п.н.е., земја во источниот Медитеран (по се изгледа се мисли на Кипар).
Колку е очајно барањето на Ammurapi доволно говори фактот што тој владетелот на друга земја го нарекува свој татко (признавајќи го неговиот суверенитет), а за резултатите зборува и фактот дека Ammurapi е последниот крал на Ugarit.
Но, луѓето и „бродовите што правеа зло“ низ неговата земја не застанале на сирискиот брег, туку во својот поход ги уништиле големите цивилизации од тоа време, а потоа одеднаш исчезнале од историјата како што се појавиле.
Глобализираниот свет на големите сили исчезна во една генерација
За време на доцното бронзено време, моќни империи и центри на моќ се развиле во источниот Медитеран, чие влијание се проширило надалеку. Највлијателни меѓу нив биле Египет, Хетитите во Анадолија, Микенците во Грција, Минојците на Крит и Митаните во Сирија и Израел.
Главната причина за централизацијата е бронзата. Од една страна, оваа легура, за разлика од претходно користениот бакар, била доволно цврста за да ги обликува алатките и оружјето и довела до создавање класа на воини, поефикасно земјоделство и јасна поделба на трудот. Од друга страна, калајот е клучен за бронзата, метал кој во тоа време бил пронајден само на неколку места на земјата, а силите биле принудени да тргуваат и да се потпираат едни на други.
Но, околу 1200 година п.н.е. сето тоа се променило. За време на само една генерација, сите овие цивилизации биле речиси избришани од Земјата, а она што останало било уназадено со илјадници години. Писмените траги стануваат многу поретки, а на архитектурата, керамиката и сите други артефакти има очигледен пад на софистицираноста и квалитетот.
Технолошки инфериорните „дивјаци“ ги поразике моќните империи
Катастрофата била толку сеопфатна што историчарите зборуваат за „колапс на доцното бронзено време“. Се шпекулира за причината околу мрачниот век, но еден од главните двигатели и извршители биле мистериозните Морски луѓе (или Народи на морето), технолошки инфериорни, страшни воини кои ги опустошиле кралствата на источниот Медитеран.
Но, ова само покренува дополнителни прашања бидејќи историчарите немаат поим кои се тие, од каде дошле или што се случило со нив откако го освоиле Египет и другите кралства. Исто така, не е јасно како Морските луѓе успеале да ги победат цивилизациите со многу понапредно оружје.
Морските луѓе не оставиле зад себе никакви споменици или пишани записи; сè што знаат историчарите за нив доаѓа од апокалиптичните натписи на оние со кои се бореле, првенствено античките Египќани, чие кралство било единственото преживеано од нивното уништување. Но, тие не спомнуваат од каде потекнуваат овие воини.
Од Филистејците и Тројанците до Сардинците
Некои историчари теоретизираат дека Египќаните го знаеле потеклото на Морскиот народ врз основа на начинот на кој пишувале за нив, односно верувале дека нивното потекло е општо познато до таа мера што не треба да се споменуваат. Сепак, списите ги опишуваат како „северни“ и ги наведуваат нивните имиња, што навело некои научници да теоретизираат дека тие всушност дошле од Европа, можеби Сицилија или Сардинија или Турција. Некои шпекулираат дека Морските луѓе всушност биле Филистејците спомнати во Библијата како непријатели на древните Израелци.
Меѓу теориите е дека Морските луѓе биле Тројанци кои биле раселени откако нивното кралство паднало во рацете на Грците за време на Тројанската војна, но дури и ова е сомнително со оглед на тоа што сè уште не е јасно дали навистина се случила таква војна (веројатно во 12 век п.н.е.) или е само приказна од митологијата.
Според светите списи, Народите на морето се поврзуваат со имињата Shardana, Shekelesh, Ekwesh и други етнички групи, па некои заклучуваат дека тоа е сојуз на неколку заедници кои решиле да нападнат богати кралства, а овие заедници, врз основа на името, како и костимите на воините на релјефите се лоцирани од Сардинија, преку Крит и Мала Азија до Кипар и Црното Море.
Забележан е само ужасот кој го оставиле зад себе
Иако идентитетот и потеклото на Народите на морето се сè уште мистериозни, ужасите што тие ги посеале над античкиот свет се прилично добро забележани. „Тие го опустошиле неговиот народ и неговата земја била како онаа што никогаш не постоела“, напишал египетскиот фараон Рамзес III, мислејќи на нападот на Морските народи врз кралството Амур во денешна Сирија и Либан во 12 век п.н.е.
Првиот што ја спомнал војната против воините од морето е Рамзес II. а голем дел од модерното проучување на Народите на морето произлегува од доказите оставени од владеењето на Рамзес III. Соодветно, последниот забележан напад на Народите на морето се случил во 1175 п.н.е., за време на владеењето на Рамзес III. Египетската армија ги вратила напаѓачите назад во морето и ја уништила нивната флота покрај бреговите на Нил за време на битката кај делтата. Рамзес триумфално забележал дека „нивните срца и нивните души се подготвени за цела вечност“.
Исчезнале без трага?
Се чини дека нНародите на морето оттогаш исчезнале од историјата, но и ова е прашање на шпекулации. Некои се убедени дека библиските Филистејци не се претходници на Морските луѓе, туку нивни остатоци. Други тврдат дека големата победа на Египќаните со која се фали Рамзес III. не била толку голема и дека морските воини ја населиле делтата на Нил и станале важен дел од египетското кралство, а како и кај сите мистериозни цивилизации, има и такви кои тврдат дека се вонземјани.
Лекција за кревкоста на глобалната економија
Додека нивното потекло и судбини не се разјаснети, лекцијата што ја оставиле е многу јасна. Пред колапсот во доцното бронзено време, Медитеранот бил управуван од силни држави, доволно богати за да ги поддржат писарите и бирократијата, имале систем на мерки и трговски врски и доволно храна за изградба на монументални споменици. Во овој глобализиран свет, било доволно нарушување, во еден сегмент да предизвика домино ефект, да го разбие целиот систем и да им овозможи на племињата со воинствен план да соборат некогаш моќни кралства. На пример, како кога кризата на кредитниот пазар на една земја го фрла целиот свет во криза, или во цивилизација зависна од компјутери, има недостиг на чипови …
