Во основа на секоја траума која предизвикува вознемиреност, страв, претпазливост или колапс и беспомошност е преоптоварување на нервниот систем.
Зошто некои луѓе губат земја под нозете кога, на пример, нивниот брак ќе се распадне, некој близок ќе умре, ќе ја загубат работата или ќе доживеат друга голема загуба или закана, додека другите брзо ја тресат прашината и одат напред? И зошто први сме склони да осудуваме и ги форсираме да „се сепнат“, а на вторите им се восхитуваме?
И покрај многуте трауми на кои сме колективно изложени, од пандемијата на Ковид до земјотреси и, ако погледнеме малку наназад во минатото, воените трауми кои сè уште се живи кај многумина, општеството сè уште не дели на силни и слаби, победници и губитници. Кога паѓаме, малкумина се прашуваат колку бил силен ударот, повеќето се прашуваат зошто не се креваме.
Последиците од таквите трауми често се психолошки тешкотии, вклучително и болест и недостаток на функционалност во секојдневниот живот и длабоки емоционални рани. Но, оние кои доживеале траума и нејзините последици не се слаби и немаат карактерни недостатоци. За да се разбере ова, важно е да се разбере што е траума од физиолошка гледна точка.
Реакција во телото
Според терапевтскиот пристап на Somatic Experiencing, ориентиран кон телото, психолошката траума не е предизвикана од самиот настан што нѝ се случил, како што е земјотрес или потенцијално смртоносна болест. Наместо тоа, траумата е она што се случува во нашето тело како одговор на тој настан.
Кога се соочуваме со она што го гледаме како директна закана за животот, или кога, од друга страна, сме изложени на долгорочен стрес и страв, нашето тело мобилизира огромна количина на енергија за да преживее. Во нашите системи, ова се случува на сличен начин како кај животните кои се плен во дивината. Кога се загрозени, нивната енергија се мобилизира за да можат да се стават во брзина и да избегаат од предаторот. На тој начин тие ја користат таа поттикната енергија.
Ние луѓето често не можеме да ги избегнеме модерните закани. Не можевме да избегаме од сеприсутната пандемија и невидливиот вирус, смртните случаи што следеле и чувството на беспомошност. Не можевме ниту да одредиме од каде доаѓа заканата. Многумина од нас не можеле да се спасат од земјотресот, ниту од фактот дека не знаеме кога ќе се случи следниот пат.
Во човечкиот случај, мобилизираната енергија често останува во телото наместо да се испразни и да нѐ држи во состојба на постојана будност, така што стануваме вознемирени, ненаспани и претерано претпазливи и сомнителни или целосно обземени и принудени во колапс што може да изгледа како депресија, беспомошност, парализирајќи го стравот кој нѐ спречува да одиме напред.
Но, овие психолошки манифестации можеби имаат свои корени во физиолошкиот процес што се одвива во нашиот нервен систем. Тоа е како превисок напон на жиците за напојување кои немаат капацитет за оптоварување. И тоа не се разликува многу од физичката болест. И главно, нема да ги осудуваме луѓето со, да речеме, епилепсија или ишијас и нема лесно да заклучиме дека „тие не се бореле доволно силно“. И тоа често го правиме со луѓе кои имаат психолошки потешкотии.
Премногу висок напон
Според светски познатиот стручњак за траума, креатор на Американскиот институт за траума и методот за исцелување трауми Somatic Experiencing (Соматско доживување), д-р Peter Levine, кој некогаш бил астронаут на НАСА експерт за прашања на стрес кај астронаутите, траумата е сѐ што се случило, а што за нашиот систем било „премногу брзо или премногу“.
Значи, туку не се работи за силата на самиот потресен настан, туку за силата и издржливоста на нашиот нервен систем. Тоа објаснува зошто некои луѓе можат да издржат и да ги надминат неверојатните предизвици и да најдат смисла и животна енергија за да продолжат понатаму – нивниот нервен систем е робустен и издржлив и може да ги „свари“ силните стимули – а таков е затоа што имале различни искуства и стресни фактори од порано од луѓе чии нервни системи се почувствителни и често веќе се протегаат до границите на издржливоста.
Ова може да значи, на пример, дека отпорните луѓе пораснале во услови кои обезбедувале поголемо чувство на сигурност и стабилност, така што стимулациите за нивниот психофизички систем не биле ниту напорни ниту преголеми и не барале екстремни прилагодувања. Покрај тоа, тие имале ресурси (емоционални, социјални, па дури и материјални) кои поддржуваа рамнотежа и враќање во хомеостазата тогаш кога постоеле стресови, така што тие можеби се добитници на „генетската лотарија“ и нивниот капацитет за „високонапонски“ предизвик може да биде над просекот.
Истражувањата покажале дека таквите луѓе се пооптимистични и можат да извлечат поуки од најтешките искуства и да избегнуваат катастрофални размислувања. Нивниот ум, во обид да обезбеди опстанок, не предвидува повеќе негативни сценарија, што прави оној кој веќе бил изложен на барања кои ги надминале неговите капацитети. Токму овие луѓе имаат психолошка отпорност, која, парадоксално, е во основа физиолошка по природа. Се крие во нашиот автономен нервен систем.
Како да се развие отпорноста
Но, тоа не значи дека оние кои имаат спротивни искуства се осудени на психолошка пропаст. Психолошката отпорност може да се вежба (практикува).
Таа, пред сè, ќе расте со емоционална и социјална поддршка. Но, со кој квалитет е таа поддршка ќе зависи и од нашата способност и волја да се отвориме кон другите луѓе и да ја покажеме нашата ранливост. Затвореноста, се разбира, може да биде дел од траумата, составен дел од колапсот кој не можеме доброволно да го промениме бидејќи така се заштитуваме себеси, но можеме да забележиме во кои врски се чувствуваме безбедно и свесно го дозволуваме тоа чувство на ниво на телото.
Покрај тоа, трауматизираните луѓе можат да имаат корист од поврзувањето со т.н ресурси. Ресурсите се сè она што кај една личност го зголемува чувството на стабилност, сигурност и самодоволност. Може да има онолку ресурси колку што има луѓе, тоа во никој случај не е еднонасочен поим. За некои тоа може да бидат блиски луѓе, за други животни, за други одреден простор, било да е тоа нивната соба, природа, молитва, религиозни личности, Бог, одредени предмети… Тоа може да биде секое искуство што носи чувство на стабилност, но дури и тоа и не мора да го доживееме во реално време, можеме само да се потсетиме и да ги следиме телесните чувства.
Добро е да експериментирате со свесно движење. Енергијата на преживување која ќе се заглави во телото, бара нејзино манифестирање и излез. Можеме да експериментираме со тоа каков вид на движење носи ослободувањето од напнатоста или ги ублажува чувствата на страв и парализа. За да се открие ова, треба да се истражува свесно и бавно – а тоа значи телото да се стави во движење, а потоа да се застане за да се доживеат сензациите во телото. Во терапијата со соматско доживување Somatic Experiencing, внатрешната состојба често ќе се менува со стапнување, туркање, одење, стискање (во зависност од тоа што терапевтот забележува дека „сака да се случи“ во телото).
Отпорноста, исто така, ќе изгради лекции од искуството. Ако успееме да најдеме подлабоко значење и она што сме го научиле од искуството, колку и да е шокантно, може да нѝ даде чувство на контрола. На пример, една од клиентите на овој тип на терапија доживеала огромен страв и импулси да стане и да избега секогаш кога би почувствувала и најмал потрес кој не бил поврзан со земјотрес.
Но, кога се освестила од телесните чувства и набојот што го чувствувала во своето тело, сфатила дека нејзиното тело на овој начин ја манифестира неверојатната сила и брзина потребна за да избега и да се спаси доколку заканата стане навистина реална. Тоа длабоко искуство го преполовила нејзиниот страв и дозволила да влезе од постојана напнатост во постојана релаксација.
Многу работи не можеме да ги контролираме. Но, секако можеме да ги пронајдеме и најмалите аспекти од животот над кои имаме контрола. Чувството како е во нас, на ниво на тело и искуство, кога имаме контрола и кога ја практикуваме, може да го зголеми чувството на издржливост.
