Дигиталниот аутизам е развојна состојба кај децата која се јавува поради зависност од екраните и се манифестира преку потешкотии во комуникацијата, повторувачки и стереотипни дејствија, но за разлика од „класичниот“ аутизам, кој е трајно нарушување, со оваа форма, можно е враќање детето до уреден развој.
Дигиталниот аутизам или скринизам може едноставно да се објасни како зависност од секаков вид екран – мобилни телефони, телевизор, компјутери, таблети, вели психологот од Психијатриската болница за деца и младинци во Загреб, Ивана Билиќ.
Таа додава дека пореметувањата се манифестираат до третата година од животот на детето.
Знаеме дека причината за дигиталниот аутизам е прекумерната употреба на екрани и нема стриктен почеток на нарушувањето на рана возраст. Пред да развие зависност од екраните, мозокот на детето е редовно престимулиран од користењето на екрани, а тоа предизвикува стрес во мозокот, објаснува таа.
„Класичниот“ аутизам е невро-развојно нарушување и е трајна состојба кај личноста чиешто функционирање може да се подобри со различни терапевтски интервенции, па затоа не може да се зборува за вроден аутизам и се манифестира преку тешкотии во комуникација и социјално функционирање, повторувачки и стереотипни обрасци на однесување, ригидност во размислувањето, присуство на специфични интереси, вели Билиќ.
Едукативниот рехабилитатор Јелена Петрановиќ, вработена во градинката „Пјерина Вербанац“ во Лабин, објаснува дека „класичниот“ аутизам не е „излечив“ за разлика од дигиталниот аутизам кој е од реверзибилен тип, односно можно е да се врати детето на уреден развој, се разбира со адекватни интервенции, доколку се реагира на време.
Симптоматично, детето со дигитален аутизам се однесува како да припаѓа на аутистичниот спектар, односно има слабо или воопшто не се развиени говорни и комуникациски вештини – не реагира на неговото име, не воспоставува контакт со очите, дури и невербално не ги комуницира своите потреби, објаснува таа.
Петрановиќ вели, ако е развиен говорот, тоа е доминантно т.н скриптови или ехолалија, т.е. нефункционално повторување на текстови од цртани филмови или игри. Детето често се изолира и не комуницира со другите деца бидејќи нема развиени социјални вештини, а самата игра е недоволно развиена.
Не користи играчки функционално, туку исклучиво за истражувачки цели – тој фрла играчки или, на пример, само ги врти тркалата на автомобил-играчка без да го вози. Дополнително, детето има слабо развиено и распрскано внимание, а можеби и некои форми на агресивно однесување поради неможноста да ги изрази сопствените потреби и намалената емоционална регулација поради зависниот модел на однесување.
Последици од нетретиран дигитален аутизам
Доколку родителите ќе ги препознаат симптомите на дигитален аутизам кај своето дете, Билиќ вели дека можат да се обратат до надлежниот педијатар или стручната служба на градинката/училиштето, кој ќе ги советува и евентуално ќе го упати на дополнителни прегледи или терапевтски процедури. Во овој случај, таа советува дека детето треба да ја ограничи употребата на сите екрани и да биде доследно во спроведувањето на одлуката колку и кога смее да ги користи. За нив е исто така корисно со сопствен пример да покажат кога и колку е соодветно да се користи технологијата.
Петрановиќ додава дека логопедските и рехабилитационите третмани се покажале како ефикасни методи – Floor time, ABA терапија, вклучување на децата во градинка доколку не ја посетувале и разни други спортски или социјални активности. Појаснува дека терапиите се успешни доколку има навремена реакција и доколку родителите соработуваат со стручните лица.
Терапијата нема ефект ако детето продолжи да поминува време пред екраните дома и родителите главно не ги следат упатствата и советите на експертите, додава таа.
Таа опишала и случај со момче кое било изложено на мобилни телефони и таблети уште од шест месечна возраст. Иако имал исклучително весела природа, не комуницирал со други деца, воопшто не си играл со играчки, а имал многу слабо развиени говорни и јазични способности. Родителите реагирале кога детето, тогаш тригодишно, кое било пред мобилниот телефон во крајно опасна ситуација, не го кренало погледот од екранот. Се обратиле до експертите и целосно ги укинале екраните. По две години логопед и терапија за рехабилитација, момчето целосно ги усвоило правилните развојни модели, заклучува Петрановиќ.
Таа додаде дека ова е пример на родители кои навистина не биле свесни за штетното влијание на екранот и навреме реагирале.
Билиќ вели дека во секојдневната работа речиси секојдневно може да забележи како децата поминуваат сѐ повеќе време на мобилните телефони и интернетот, но и на сите други екрани. Во споредба со претходните години, ми се чини дека тоа време е подолго, вели таа. Објаснува и, дека ПОСЛЕДИЦИТЕ од изложувањето на екраните се: потешко се учи и ослабнува меморијата, вниманието, спиењето, пореметувањата во однесувањето (насилни реакции, агресивност, помала толеранција за фрустрација) и нарушувања во регулирањето на емоциите.
Во пракса, потешкотиите со вниманието и концентрацијата, графомоторните способности и нечитливиот ракопис, тешкотиите во односите со врсниците, функционирањето на семејството, агресивните испади, па дури и депресивните и анксиозните растројства се сè почесто во пракса, објаснува Билиќ.