Јачината на земјотресот може да се изрази и во интензитет и во магнитуда.
Овие две димензии се меѓусебно поврзани и нивната врска е сложена, но концептите се многу различни, иако често се поистоветуваат во јавноста.
Рихтеровата скала често се споменува како мерка за јачината и ефектот на земјотресот, а за неа се напишани и бројни стручни и помалку стручни написи. Но, дали знаевте дека Рихтеровата скала всушност не е скала?
Сеизмолошката служба на Република Македонија објавува извештај во кој накратко го опишува земјотресот забележан од нејзините сеизмографи по секој силен земјотрес што ги вознемирува граѓаните. Јавноста и медиумите најмногу се концентрираат на делот поврзан со јачината според Richter, па Рихтеровата скала стана сеопфатно име што се користи за опишување на некој земјотрес.
Ова води до можна конфузија во класификацијата на земјотресите, односно чести прашања за тоа колку степени по Рихтеровата скала еден земјотрес може да се опише како слаб, умерен или силен.
Ако ги погледнете информациите за поимот Рихтеровата скала достапни во различни извори, земјотрес од 5,5 според Рихтеровата скала е само умерен, еден од 6,2 е силен, а еден од 4,5 е слаб. Одговорот на прашањето зошто постои таква разлика е едноставен.
Вакви се толкувањата на различни извори кои недвосмислено ги поврзуваат магнитудата и интензитетот, но изразот Рихтерова скала е погрешен бидејќи магнитудата е реална бројка, а не скалата.
Описите на земјотресите според скалата EMS се оние што ги користи Сеизмолошката служба за описна класификација на земјотресите.
Јачината на земјотресот може да се изрази и со интензитет и со магнитуда. Овие две димензии се меѓусебно поврзани и нивната врска е сложена, но концептите се многу различни, иако често се поистоветуваат во јавноста. Интензитетот е описна скала која опишува како се почувствувал земјотресот и какви се ефектите од земјотресот на некое место. Магнитудата е сосема поинаква. Тоа е мерка (број) што ја рефлектира енергијата ослободена во изворот, односно фокусната точка на земјотресот.
Терминот „магнитудна скала“ е погрешен
Како што фрленото камче прави бранови во водата, така и движењето на почвата под површината на Земјата предизвикува земјотрес, односно ненадејно ослободување на акумулираната енергија, која потоа во бранови се шири во сите правци. Постојат повеќе видови земјотресни бранови, а нивното мерење ја одредува магнитудата на земјотресот.
Според тоа, магнитудата (М) е прецизна бројка – вредност што може да се измери со инструменти и сеизмолозите и која не се менува во зависност од локацијата на мерењето и оддалеченоста од епицентарот. Постојат неколку начини за пресметување на магнитудата (според тоа има и други имиња – локална, моментална, итн.). Магнитудата е воведена во сеизмологијата од Charles F. Richter во 1935 година.
Кога сеизмолозите известуваат за магнитуда по Richter, тогаш се мисли на локална магнитуда, една од неколку различни магнитуди. Магнитудна скала е погрешен превод на поимот магнитудна скала, кој иако го содржи зборот скала има сосема друго значење.
Имајќи предвид дека магнитудата е логаритамска функција, зборот скала всушност треба да се поврзе со поимот логаритамска скала бидејќи работи според по тој принцип. Тоа значи дека секоја 1 магнитуда е околу 30 пати посилна од претходната, односно М6 е околу 30 пати поголема од М5 и околу 1000 пати поголема од М4.
Според тоа, магнитудата не може да биде скала затоа што нема цел број од 1 до 10, туку може да земе каква било вредност.
Во превод, тоа значи дека нема ограничување за тоа колку мал или голем може да биде земјотресот. Сепак, иако е можно земјотресот да има јачина многу поголема од 10, тоа не може да се случи на Земјата бидејќи нема доволно долг расед за да се генерира толкава енергија. Најсилниот регистриран земјотрес со јачина од 9,5 степени се случил во 1960 година во Чиле.
Од Службата посочуваат дека најраното утврдување на јачината и големината на земјотресот, кое им претходи на уредите, се засновало на набљудувањата и искуствата на луѓето од областа каде што се случил земјотресот, од кои се изведени скалите на макросеизмичкиот интензитет на земјотресите.
Интензитетот го опишува ефектот на земјотресот
Интензитетот на земјотресот се одредува според скалата. За разлика од магнитудата, тука се работи навистина за скалата, од низа ефекти што земјотресот ги има на површината на Земјата – врз релјефот, како што се формирање на пукнатини во карпите, појава на лизгање на земјиштето и ликвефакција, врз зградите, луѓе или животните.
Постојат неколку скали на интензитет, а најстарата е Меркали-Канкани-Зиберг (Mercalli-Cancani-Siebergova – MCS).
Интензитетот не може да се изрази со едноставна математичка формула. Интензитетот варира, се разликува од место до место во подрачјето погодено од земјотресот и зависи од многу фактори како што се растојанието од епицентарот на земјотресот, јачината на земјотресот, длабочината и механизмот на фокусот на земјотресот, топографијата, структурата на почвата, локалните ефекти на почвата (мека почва или цврста карпа, но и методот на градба).
Скалите за одредување интензитет обично имаат 12 степени (изразени со римски бројки), и секој степен ги опишува типичните ефекти на земјотрес со таа јачина. Така, земјотресите од прв степен се забележуваат само од сеизмографи, додека дванаесеттиот степен претставува голема катастрофа каде што до темел е уништено се’ што иградил човекот.
Во описите се споменуваат ефекти како што се штракање на прозорските стакла, нишање на сликите на ѕидовите, паѓање на предмети од мебел, уривање на оџаци, пукање на ѕидови и подови, бегање на луѓето по улици…
Затоа, имињата и описите на претходно споменатите земјотреси во извештаите се изведени од скалите на интензитет MCS и EMSспоред очекуваниот максимален интензитет во епицентралното подрачје.
За да се намали субјективноста што е можно повеќе и попрецизно да се одреди интензитетот на земјотресот и неговите последици, важно е да се има повратна информација од пошироката популација. Така, за конечна проценка на интензитетот, сеизмолозите ги анализираат прашалниците пополнети од граѓаните и вршат теренски набљудувања во областите каде што е почувствуван земјотресот.
Поголем земјотрес може да има помал интензитет
Иако магнитудата не се користи за изразување на штетата, луѓето често се заинтересирани од која магнитуда почнуваат штетите. Погрешното толкување на значењето на магнитудата веројатно дошло од желбата да се додадат ефектите од земјотресите на мерката за магнитуда.
Сеизмолозите се согласуваат дека штетата обично не се случува под М5 според Рихтеровата скала, но тоа не е толку едноставно. По правило, земјотрес со поголема магнитуда има и поголем интензитет, и дека на интензитетот значително влијаат и локалните ефекти.
Затоа, земјотресот со јачина од 5,8 степени може да биде со помал интензитет од земјотресот со јачина од 5 степени ако земјотресот М5,8 се случил на поголема длабочина и ако тлото е поцврсто. Исто така, иако интензитетот на земјотресот треба да биде најголем во епицентарот и да се намалува со растојанието, тоа не е секогаш случај поради типот на почвата на која се наоѓа зградата.
Меките, лабави почви како речните или езерските седименти, особено во долините, можат да го засилат тресењето и да предизвикаат поголема штета на поголема далечина, а со тоа и поголем интензитет отколку што би се очекувало на таа локација.
Дополнително, кога се гледа односот помеѓу јачината и интензитетот на земјотресот, треба да се земе предвид и влијанието врз луѓето, односно да има набљудување.
