Експертите кои се занимаваат со нуклеарно оружје тврдат дека постојат индиции дека Владимир Путин би можел да тргне во нуклеарна војна, но дека тоа најверојатно нема да се случи бидејќи Русија би изгубила премногу.
„Без разлика кој ќе се обиде да ни застане на патот или да создаде закани за нашата земја и нашиот народ, мора да знае дека Русија веднаш ќе одговори, а последиците ќе бидат без преседан во целата нејзина историја“, изјави рускиот претседател Владимир Путин 24 февруари, кога започна инвазијата на Украина.
Тој додаде дека „денешна Русија останува една од најмоќните нуклеарни сили“. Не му требаше долго да ги спроведе своите закани на дело. Во неделата тој нареди нуклеарните сили да бидат ставени во состојба на готовност, што е само чекор кон целосно активирање на нуклеарниот арсенал.
Покрај обвинувањата дека НАТО ја загрозува руската безбедност, Путин претходно изјави дека Украина почнала да создава сопствен нуклеарен арсенал. Тој, од друга страна, го стави во состојба на готовност својот нуклеарен арсенал поради „незаконски санкции“ и „агресивни изјави“ на земјите-членки на НАТО.
Иако неговата инвазија на Украина се сведува на конвенционално оружје, зборовите на Путин беа опасен потсетник дека нуклеарното оружје не е сениште на минатите времиња, туку клучен дел од безбедносниот поредок по Втората светска војна. Според Hans Kristensen, директор на Проектот за нуклеарни информации при Федерацијата на американските научници, Русија има околу 6.000 нуклеарни оружја, а САД околу 5.500. Секој од овие арсенали е доволен да убие милијарди луѓе или да ја одврати другата страна од напад.
Постојат причини за загриженост
Останатите седум земји кои имаат нуклеарно оружје имаат многу помали арсенали, а повеќето земји го потпишаа Договорот за неширење на нуклеарното оружје. Кога Русија започна напад врз Украина, повеќето експерти рекоа дека шансите за нуклеарен напад се мали. Сепак, постојат причини за загриженост.
„Повеќе сум загрижен отколку пред една недела. Нема ништо во руската јавна нуклеарна доктрина што го оправдува тоа. Путин сега презеде уште еден чекор што непотребно ја ескалира ситуацијата до она што изгледа како директна нуклеарна закана“, изјави Kristensen за Vox.
Тој додаде дека НАТО го зголемил и нивото на подготвеност „за сите непредвидени ситуации“ како одговор на заканите на Путин, но со зголемувањето на воената сила доаѓа и неизвесноста за тоа што би можело да се случи.
„Тоа е, така да се каже, магла на војната. Ова може да доведе до пресврти што ќе не одведат по патот што не можевме да го предвидиме пред една недела“, додаде Kristensen.
И советникот за наука и технологија на поранешниот претседател Bill Clinton и предавач на Харвард, Matthew Bunn, пред една недела изјавија дека смета дека „практично нема шанси да се користи нуклеарно оружје во Украина“. Тој го поткрепи своето мислење велејќи дека НАТО одлучил да не испраќа војници во Украина, па логично е да се заклучи дека Путин нема да размислува за нуклеарно оружје покрај сопствената армија, која е многу поголема и подобро опремена од украинската. Но, и Bunn згреши.
„Никој надвор од внатрешниот круг на Путин не знае со сигурност зошто Путин ја презеде оваа акција. Моја претпоставка е дека таа е наменета како дополнителен сигнал да се одврати некој на Запад да размислува за воена интервенција за да и помогне на Украина“, рече Bunn.
Монопол на нуклеарно оружје
Експертот за глобални студии на Универзитетот во Бостон, Paul Hare, рече дека целта на Путин била „да ја проголта Украина“. Тој смета дека Путин зјапа во историјата и дека неговата желба е да ја врати историската моќ на царска Русија, а не да предизвика нуклеарна војна.
Но, за воопшто да се случи нуклеарна војна, треба да се ѕирне во рускиот арсенал. Од веќе споменатите 6.000 нуклеарни боеви глави, само 1.600 се распоредени како копнено, воздушно или поморско оружје, додека останатите се во резерва и би било потребно време да се подготват и реактивираат. Русија доби дел од тој арсенал директно од Украина по распадот на СССР.
Покрај Русија и САД, нуклеарно оружје имаат и Кина, Франција, Велика Британија, Пакистан, Индија, Израел и Северна Кореја, како и секоја постојана членка на Советот за безбедност на ОН плус три други членки на НАТО. Вкупниот број на боеви глави на повеќе од 70.000 на крајот на Студената војна се намали на 12.700 до оваа година, што е сè уште многу и премногу.
„Имаше многу дебати за тоа дали значи дека Русија има некаков монопол на нуклеарното оружје, тешко е да се одреди. Ако од руските функционери беше побарано да седнат и целосно да размислат колку тактичко нуклеарно оружје е потребно, исклучиво од реални, стратешки причини, претпоставувам дека таа бројка брзо би се намалил од она што е денес“, рече Kristensen.
Лаење, а не касање
Експертите сметаат дека Путин нема стратешки причини да користи нуклеарно оружје во Украина. Но, проблемот е што тоа е Путин.
„Елементот на емоции и гнев што навлезени во изјавите на Путин е впечатлив. Рускиот дипломатски стил обично го поврзуваме со еден вид лаконски, речиси саркастичен начин“, рече Hare.
За Путин, смета експертот, нуклеарната војна би можела да биде меч со две острици, бидејќи, покрај отуѓувањето од Западот, може да изгуби и потенцијални сојузници, како што е Кина.
„Кина ќе биде се повеќе вознемирена од однесувањето на Путин и веројатно ќе го охрабри да го врати светскиот поредок на глобалната трговија и инвестиции од кои зависи нејзиниот просперитет. Нуклеарната војна е најлошиот кошмар на Кина“, заклучи Hare.
Сепак, ова не е првпат Путин да го „растури“ својот нуклеарен арсенал за да ја покаже својата сила. Тој призна дека размислувал да ги стави нуклеарните сили на подготвеност уште од анексијата на Крим. Експертите сметаат дека сегашниот потег на Путин всушност покажува дека тој е куче што лае, но не гризе. Сепак, не се сигурни ниту во таа теорија.
„Тој живее во многу мал балон и е длабоко параноичен. Подготвен е да не прави многу рационални работи“, рече Kristensen.
Меѓутоа, тоа е „лаење“, но не и „касање“, беше главната безбедносна политика во Студената војна, која и денес е многу активна. Според експертите, заканата од нуклеарно оружје е причината поради која САД нема да испратат војници во Украина. Но, дури и одвраќањето со заканата од нуклеарно оружје не ги заврши сите војни, особено оние што се водеа во последните дваесетина години. Затоа е доведена во прашање тезата дека нуклеарното одвраќање би помогнало понатамошно зајакнување на границите на Европа.
„Кредибилитетот на одвраќање не е тестиран со децении. Целиот меѓународен поредок некако е разнесен. Дали украинскиот напад ќе биде увертира за напад на, да речеме, балтичките земји, кои се уште поранливи, или Путин ќе биде задоволен од Украина?“, праша Hare.
Се ќе зависи од тоа како НАТО и САД ќе ги распоредат своите сили низ светот.
„Гледаме голема сила која се забавува со помислата за сценарија за ограничена тактичка употреба на нуклеарно оружје, за што не размислуваа толку многу пред 10 години“, рече Kristensen.
Иако ова се малку веројатни сценарија, направени за време на Студената војна, тие би можеле да послужат за одвраќање на непријателот од конфликт. Имено, станува збор за фрлање нуклеарни бомби со мала моќност врз воени цели во ненаселени области.
Изненадувачки добри резултати
Шансите за такво сценарио се мали благодарение на напорите да се спречи ширењето на нуклеарното оружје, кое дало изненадувачки добри резултати. Но, овие напори бараат постојано внимание и почитување на договорот.
Bunn верува дека сегашниот глобален нуклеарен поредок е во лоша состојба бидејќи Северна Кореја го зајакнува својот нуклеарен арсенал додека Индија и Пакистан се впуштаат во трка во вооружување за да стават крај на нивните повеќедецениски спорови. Од друга страна, односите меѓу САД, Русија и Кина се влошуваат.
„Луѓето треба да обрнат внимание. Мора да бидат внимателни да ги повикаат своите влади одговорни и да се погрижат политиките што се во сила и начинот на кој тие се спроведуваат да бидат конструктивни, дека всушност водат кон подобрување на ситуацијата, а не да ја влошат“, рече Kristensen.
Новиот СТАРТ, американско-рускиот договор за контрола на нуклеарното оружје истекува во февруари 2026 година, а сегашната нетолеранција на двете сили може да ги влоши преговорите за негово продолжување.
„Огромната американско-руска нетолеранција ќе го зголеми ризикот од конфликт и ќе ја отежне соработката со Русија. Без разлика дали тоа е да се спречи ширењето на нуклеарното оружје во други земји или да се подобри безбедноста на оружјето, материјалите и објектите, работите се одвиваат подобро ако Соединетите Американски Држави и Русија работат заедно. Но, тоа нема да се случи некое време“, предупреди Bunn.
Сепак, има добри вести, бидејќи има индиции за повторно воспоставување на иранскиот нуклеарен договор, што би ги потврдило принципите на Договорот за неширење. Вреди да се потсетиме дека само пет проценти од земјите во светот имаат нуклеарно оружје, а останатите се обврзаа дека никогаш нема да го развиваат. Друга добра работа е напојувањето.
Bunn потсети дека секоја десетта сијалица во Америка, произведена во изминатите неколку децении, била исполнета со ураниум од расклопени руски боеви глави. Тоа беа времиња кога светот работеше напорно за да ги претвори средствата за уништување во општо добро. Тие времиња, се чини, повторно станаа сомнителни.
