Исчезнувањето на диносаурусите е една од најголемите мистерии во историјата на Земјата.
Различни хипотези се обидуваат да фрлат светлина на оваа древна енигма, но вистината е дека многу работи и понатаму остануваат нејасни.
Често пишувавме за тоа и очекувано ја пренесовме најпознатата научна теорија за ударот на огромен астероид на Земјата пред околу 66 милиони години. Таа е поддржана од повеќето експерти, поради откривањето на кратерот Chicxulub на полуостровот Yucatán на југот на денешно Мексико.
Покрај тоа, траги од иридиум, елемент вообичаен кај астероидите, се пронајдени во карпи од иста возраст ширум светот, што ја поддржува оваа интерпретација. Меѓутоа, во последните неколку години, се појавија нови докази кои повторно оживуваат постара теорија која укажува на друг осомничен.
Сосем поинаква приказна од онаа за астероидот може да промени сé што сме мислеле дека знаеме.
Древен ноќен кошмар
Ако телепортирате до некоја точка пред 66 милиони години, едвај би ја препознале сопствената планета. Тоа биле последните денови од Креда, еден од најтоплите и највлажните периоди во историјата на Земјата. Поголемиот дел од планетата бил покриен со бројни шуми и тропски дождовни прашуми, односно џунгли. Дури и поларните предели биле обраснати со праисториски борови и папрати. Неверојатните екосистеми биле доволно робусни за да преживеат многу мрачни месеци за време на поларната ноќ.
Животните биле огромни. Птеросауруси летале на небото, морските гуштери и чудовишта со врат долг до 15 метри пливале во океаните, додека огромни влекачи талкале по земјата. Секое животно подолго од 1 m било диносаурус – едно од најуспешните животни што некогаш оделе на Земјата и доминирало повеќе од 150 милиони години. А потоа за кратко време сите изумреле. Во геолошка смисла, би можеле да кажеме дека сите овие прекрасни суштества исчезнале „за дел од секундата“. Зошто?
Вистина е дека тогаш во Земјата удрил астероид поголем од Монт Еверест, но дали тој е единствениот виновник? Дали неговото влијание би било доволно за да предизвика таков помор? Научниците денес веруваат дека непосредно пред ударот на астероидот, древен ноќен кошмар, постар дури и од диносаурусите, решил да го уништи светот…
Реки од магма
Античките континенти речиси личеле на денешниот свет, но не сосема. Индија сè уште била тропски остров со големина на континент, полн со бујни дождовни шуми и егзотичен живот, на пат да се судри со Азија. Но, имало и Декански стапици – вулканска област широка илјада километри што се разбудила на драматичен начин.
Катастрофата започнала тивко и незабележливо. Околу 800.000 години пред ударот, околу 10 милиони тони јаглерод и сулфур диоксид годишно почнале да се испуштаат од областа. Само по себе, тоа не е толку страшно. Да се потсетиме дека во денешно време човечката цивилизација ослободува околу 40 милијарди тони CO₂ во атмосферата годишно. Меѓутоа, проблемот е што овие емисии не престанале и опасно се акумулирале во атмосферата половина милион години.
И тогаш, околу 300.000 години пред ударот на астероидот, Деканските стапици почнале да исфрлаат лава. Но, тоа не биле вообичаени ерупции. Туку вистинска „поплава“. Огромните облаци ширеле отровни испарувања и ги затруле крајбрежните области. Така што Индија прва била на удар.
Вулканите биле толку активни што испуштале постојан проток на огромни количини отров и лава, прекинати само со уште пожестоки и смртоносни ерупции. Дебелите облаци од пепел го затемниле небото, додека реките од магма предизвикале огромни шумски пожари, искорнале бројни локални екосистеми и го натрупале континентот со трупови на диносауруси. Во тој момент се изгледало како локална катастрофа. Ако вулканите тогаш згаснале, можеби диносаурусите и денес би биле живи. Но, вистинскиот кошмар сè уште не започнал.
По стотици илјади години бескрајни вулкански емисии, катастрофата станала глобална. Нашата планета првпат доживеала масивен бран на затоплување, при што океаните се затоплувале за најмалку 2°C за само 100.000 години.
Некои од гасовите од Деканските стапици ја загреале планетата, додека други ја ладеле. Смесата била нерамномерна, па по првичното затоплување следел период на ладење, што нанел тежок товар на екосистемите кои едвај успеале да се прилагодат на повисоките температури.
Големото финале
Во исто време, сулфурот во атмосферата се вратил на земјата во форма на кисели дождови, додека CO2 ги закиселил океаните и го убивал планктонот, кој тогаш, исто како и денес, бил основата на синџирот на исхрана во океаните. Накратко, ако планктонот исчезне, масовното истребување е речиси загарантирано. И така започна големото финале.
Околу 50.000 години пред ударот, Деканските стапици почнале да исфрлаат десетици трилиони тони магма и смртоносни гасови. Тој „Армагедон“ траел неколку илјади години. Очекувано, сите копнени екосистеми биле уништени.
Пожарите, земјотресите и цунамито го уништиле пловечкиот континент. Толку многу топлина била ослободена од црвено-жешката внатрешност на нашата планета што можело да се формираат хиперканови, како што се нарекуваат хипотетички тропски бури широки десетици километри со ветрови кои достигнуваат брзина до 1000 km/h, што е три пати побрзо од најсмртоносниот ураган некогаш забележан од човештвото.
Овие бури би можеле да бидат толку масивни и интензивни што би можеле да достигнат десетици километри во стратосферата и да пробијат дупки во озонската обвивка, со разорни последици за целиот живот на Земјата, со што ќе се лиши од сончево зрачење.
Но и тоа не е сé. Огромни количества отров излегле од утробата на земјата. Џиновски облаци полни со жива и хлороводородна киселина се надвиснале над планетата, задавајќи го последниот удар на остатоците од некогаш славниот и плоден свет.
Како што синџирите на храна се распаднале низ планетата, некои од последните диносауруси што оделе по Земјата можеби умреле повраќајќи токсична пена додека се капеле во киселиот дожд. Многу суров и трагичен крај за поранешните владетели на светот.
Со текот на времето, ерупциите стивнале, вулканите згаснале и на бескрајните природни катастрофи конечно им дошол крајот.
Иако Деканските стапици оставиле зад себе непрегледна пустош и трупови, означувајќи во исто време и крај на цел геолошки период, не е исклучено дека многу животни го преживеале целиот овој пекол. И тогаш, како да е некаква космичка шега, на небото се појавила светла точка…
Конечен крај
Миг подоцна, астероид со дијаметар од околу 15 километри удрил во Земјата со сила од четири милијарди атомски бомби. Ако некое големо животно навистина преживеало дотогаш, тој удар го означил неговиот конечен крај.
Во случај да се сомневате, Деканските стапици продолжиле да испуштаат десетици трилиони тони смртоносни гасови во следните 800.000 години, грижејки се опустошената планета да остане покриена со отров.
Епилог на приказната: Дури 75% од сите видови на планетата изумреле. Најпознати меѓу нив бие, се разбира, диносаурусите.
Значи, кој е вистинскиот убиец?
Дали џиновските супервулкани ги осудиле диносаурусите? Дали би преживеале ако астероидот не удрил? Дали би преживеале доколку немало ерупции на Декански стапици? Дали тоа бил „заеднички злосторнички потфат“? Не знаеме… Научниците со години страсно разговараат на оваа тема, но сè уште немаме дефинитивен одговор.
Редоследот на настани претставени овде се заснова на некои од најновите реконструкции на еволуцијата на Деканските стапици. Не треба да се занемари фактот дека има и други сценарија.
Времето има гадна навика да брише докази, па можеби никогаш нема да дознаеме што навистина се случило со одамна изумрените џиновски рептили.
Сепак, нешто навистина застрашувачко е откриено во длабоките слоеви на карпите. Геолозите откриле дека најмалку четири од петте големи масовни изумирања се случиле додека супервулканите избезумено исфрлале огромни количества магма и отровни гасови.
Можеме да кажеме дека чудовиштето што ги уби диносаурусите е всушност „сериски убиец“.
Пред 372 милиони години, при преминот од Девон во Карбон, се случило големо истребување во кое биле истребени околу 75% од сите живи видови. Меѓу другите, тогаш исчезнале сите безглави риби. Токму во тоа време се случила ерупцијата на вулканската област Кола–Днепар, која се наоѓа на територијата на денешниот полуостров Кола во северозападна Русија.
Нов помор
Сепак, најлошата поплава се случила пред 252 милиони години. При преминот од Перм во Тријас изумреле дури 95% од сите видови живи суштества. Таа катастрофа се совпаѓа со ерупцијата на Сибирските стапици, кои се прошириле на импресивни 2 милиони km² во денешна централна Русија.
Потоа, на преминот од Тријас во Јура, пред 201 милион години, се случила нова поплава во која исчезнале дури 85% од тогашните живи суштества. Во тоа време, имало ерупција на средноатлантската магматска провинција, чии остатоци можат да се најдат денес во некои области на Јужна Америка и Африка.
Конечно, при преминот од креда во палеоген, пред 66 милиони години, 75% од видовите изумреле за време на ерупциите на Деканските стапици, за кои пишувавме во оваа статија.
До неодамна, многу научници мислеле дека тоа се случајности, но новите докази сугерираат дека веројатно станува збор за правило. Ако е така, диносаурусите не биле масакрирани од случаен убиец од вселената, туку од сериски убиец кој демне под нашите нозе…
Дали тогаш треба да се плашиме од сето горенаведено?
Експертите велат дека не треба. Иако серискиот убиец е реален, тој во моментов е неверојатно бавен и „многу поспан“.
Доколку повторно се разбуди, геолозите ќе добијат многу рано предупредување, можеби дури и милиони години однапред. Ова ќе му даде доволно време на човештвото да се подготви и спречи истребување на најинтелигентните, а можеби и најглупавите видови што некогаш постоеле на Земјата.
